- Trafik Uyarmalı Sinyalizasyon Kontrol Sistemi
Trafik uyarmalı sinyalizasyon sistemleri, değişken trafik talebine cevap verebilmek amacıyla geliştirilmiş sistemlerdir. Trafik uyarmalı veya dinamik trafik yönetim sistemlerine aşağıda ifade edilen nedenlerden dolayı ihtiyaç duyulmaktadır.
- Trafik akımlarının dinamik yapıda olması,
- Program sayısının yetersiz olması,
- Tali yoldaki taşıtların bekleme sürelerinin yüksek olması,
- Yayaların bekleme süresinin yüksek olması.
Özellikle trafik akımlarının değişkenliği veya dinamik yapısına cevap verebilmek, trafik uyarmalı sistemi kullanmanın en önemli nedendir. Sabit zamanlı sinyalizasyon sistemleriyle bu değişkenliğe verilecek cevap kısıtlıdır ve yeterince etkin olmamaktadır. Özellikle trafik talebinde beklenmeyen bir değişim söz konusu olduğunda buna sabit zamanlı bir sistem ile çözüm üretmek zordur. Trafik uyarmalı sinyalizasyon sisteminde, taşıtların geçiş hakkı, sıra ve süreleri sensörler tarafından saptanan trafik talep ve yoğunluklarına göre düzenlenmektedir. Bu sistem genel olarak iki türlü uygulanmaktadır.
- Yarı trafik uyarmalı sistemler
- Tam trafik uyarmalı sistemler
1.1. Yarı Trafik Uyarmalı Sistem
Bu tip sinyalizasyon kontrol sisteminde kavşak yaklaşım kollarının bazılarından (çoğunlukla tali yol) talep kabul edilecek şekilde sensörler yerleştirilir. Genellikle “ana yol” niteliğinde olan yol üzerindeki akım yönlerine sürekli olarak yeşil ışıklı sinyal verilir ve tali yol veya yolların herhangi birinden geçiş talebi uyarısı almadıkça cephe gruplarının ışıklı sinyallerinde bir değişiklik olmaz. Ana yol sürekli olarak geçiş hakkına sahiptir, tali yoldan talep gelmesi durumunda ana yoldaki akım durdurularak tali yola geçiş hakkı verilir. Geçiş hakkı verilen akımdaki anlık araç talebine göre de yeşil süre uzatılabilir.
Bu sistem aşağıdaki durumlardan en az birinin gerçekleşmesi halinde uygulanır.
- a) Ana yol trafiği ile tali yol trafiği yüklerinin oranının 1/8 veya daha küçük olması; tali yol trafiğinin yalnız yüksek trafik yoğunluklarının oluştuğu saatlerde fazla olması.
- b) Ana yol trafiği ile tali trafiğinin yaklaşımındaki 85. yüzdelik hızları arasında 30 km/s veya daha fazla fark olması.
1.2. Tam Trafik Uyarmalı Sistem
Tam trafik uyarmalı sinyalizasyon kontrol sisteminde kavşaktaki tüm yaklaşım kollarında araçlar ve yayalar için algılayıcılar bulunur. Geçiş hakkı, sıra ve süreleri, uyarı alınan yaklaşım kollarındaki trafik yoğunluklarına göre değiştirilerek otomatik olarak düzenlenir. Tam trafik uyarmalı sistemler, trafik yoğunluklarının hemen hemen gerçek değerlerine göre geçiş hakkı sağladıklarından, toplam gecikmeleri minimuma indirirler.
Trafik uyarmalı sistemler arasında en yaygın olarak kullanılan sistem, süre uzatmalı sistemlerdir. Bu sistemlerde kavşağın faz düzenine göre her yaklaşım kolu için minimum yeşil süre hesaplanmakta, daha sonra mevcut faz durumuna göre yaklaşım kollarındaki algılayıcılardan alınan verilere göre yeşil süre uzatılmaktadır. Önceden belirlenen maksimum yeşil süreye ulaşıldığında veya taşıt geliş aralıklarında artış gözlemlendiğinde faz sona ermekte ve algılayıcılardan alınan verilere dayanrak bir sonraki faza geçilmektedir.
Tam trafik uyarmalı sistem, aşağıdaki durumlardan en az birinin gerçekleşmesi halinde uygulanır:
- a) Yaklaşım yönlerinden bazen birinin, bazen de diğerinin yoğun olması; yani kavşaktaki trafik akımlarının ortalama değerleri ifade edebilecek biçimde dengeli olmaması,
- b) Kavşaktaki trafik akımlarının kısa aralıklarla artış ve azalış göstermesi.
Tam trafik uyarmalı kontrol sistemleri genel olarak değişken trafik koşullarına cevap verebilen ve doğru biçimde uygulandığında trafik yönetiminde başaralı olan sistemlerdir. Bununla beraber aşağıdaki hususları da göz önünde bulundurmak gerekir:
- Doygun üstü durumlarda sistem, sabit zamanlı gibi çalışır.
- Sensör arızalarında sistem, önceden planlanmış sabit zamanlı sisteme geçiş yapar.
- Çok değişken olmayan trafik koşullarında sistem, avantajını kaybedebilir.
Burada fayda/maliyet açısından önemli nokta, algılayıcıların kurulum ve bakım maliyetlerinin yüksek olmasıdır. Bu nedenle, trafik uyarmalı sistemlerin kurulumunda analiz çalışmaları büyük önem arz etmektedir.
Trafik uyarmalı sistemler ile ilgili çalışmalar oldukça başarılı olmuş, fakat araştırmacılar tarafından yeni sistem arayışları devam etmiştir. Bu kapsamda optimizasyona dayalı trafik uyarmalı sistemler geliştirilmiştir. Bu sistemlerden yaygın olarak kullanılanları, İngiltere’de TRL (Transport Research Laboratory) tarafında geliştirilen LHOVRA ve SOS (Self Optimizing Control) sistemleridir.
