Kavşak türleri yol kullanıcılarının kesişim türüne göre sınıflandırılır. Kavşak türleri, “Taşıt kavşakları” ve “Yaya kavşakları” olmak üzere ikiye ayrılır.
- TAŞIT KAVŞAKLARI
Kesişim noktasında taşıt-taşıt çıkışmalarının olduğu kavşaklardır. Bu tip kavşaklarda aynı zamanda taşıt-yaya kesişimi de olabilmektedir ancak taşıt hacminin daha yoğun olması ve kesişim noktasında bu çakışmalarının güvenliğinin ön planda olması sebebiyle taşıt kavşağı olarak sınıflandırılmaktadır. Temel olarak bu kavşaklar kendi içinde, kesişim noktasındaki kol sayısına göre, üç kollu, dört kollu, rotary adalı ve dönel adalı kavşaklar olmak üzere dört farklı tipte sınıflandırılmaktadır.
1.1. Üç Kollu Sığınmalı Kavşaklar
Bu gruptaki kavşaklarda kollar arasındaki açının dik açıya yakın olması istenir. Kavşaktan sola dönecek araçlar için cep oluşturularak araçların cepte depolanması, kavşak güvenlik ve işletim performansı açısından yüksek önem arz etmektedir. Kavşaktan sağa dönecek araçların da dönüş adaları ile ana yoldan ayrılması, kavşak kapasitesini artıracaktır. Bu tip kavşaklarda, gece belirlenen saatten sonra devreye alınan flaş modunda, tali yollar ve dönüş cepleri kırmızı flaş, ana yollar ise sarı flaş ile çalıştırılır. Sağa serbest katılımlarda ise sağa oklu tekli sinyal lambası kavşak içi hız görüş açısı gibi etmenlere bağlı olarak sarı veya kırmızı flaş yapacak şekilde programlanabilir.
1.2. Dört Kollu Sola Sığınmalı Kavşaklar
Bu gruptaki kavşaklarda üç kollu kavşaklarda olduğu gibi kollar arasındaki açının dik açıya yakın olması istenir. Bu tip çok kollu kavşaklarda çok fazla akım olması nedeniyle yön değiştirecek taşıtların bir kanala alınarak o yöne yönlendirilmesi, kavşak içinde kargaşa oluşmasını engelleyecek ve kavşak performansını olumlu yönde etkileyecektir. Bu kavşaklarda yaya geçişlerinin güvenliği açısından da dönüş adaları oluşturulması ve görüş açısını engelleyecek unsurların bulunmaması istenir. Sağa sola dönüş akımlarının hacmine bağlı olarak yardımcı şeritler ilave edilerek hız düzenleme şeritleri oluşturulabilir. Bu tip kavşaklarda, gece belirlenen saatten sonra devreye alınan flaş modunda; tali yollar ve dönüş cepheleri kırmızı flaş ile çalıştırılır. Sağa serbest katılımlarda ise sağa oklu tekli sinyal lambası kavşak içi hız ve görüş açısı gibi etmenlere bağlı olarak sarı veya kırmızı flaş yapacak şekilde programlanabilir.
1.3. Rotary Adalı Kavşaklar
Rotary adalı kavşaklar, dönel adalı kavşaklardan farklı şekilde kavşak kullanıcılarına hizmet vermektedir. Oluşturulan ada, sürücülerin hızlarını düşürmemekte ve bu sebepten dolayı da bu tarz kavşaklar sinyal kontrollü olarak işletilmektedir. Bu tip kavşaklarda, gece belirlenen saatten sonra devreye alınan flaş modunda; tali yollar ve ada içleri kırmızı flaş, ana yollar ise sarı flaş ile çalıştırılır. Sağa serbest katılımlarda ise sağa oklu tekli sinyal lambası kavşak içi hız ve görüş açısı gibi etmenlere bağlı olarak sarı veya kırmızı flaş yapacak şekilde programlanabilir.
1.4. Modern Dönel Kavşak
Trafik akımının merkezi bir ada etrafında yönlendirildiği ve ada etrafındaki araçların ilk geçiş hakkına sahip olduğu işaretlerle belirlenmiş kavşak tipidir. Bu tip kavşaklarda ada çapı fazla tutularak, kavşağa girecek olan araçların hızları düşürülür ve kavşağa giren araçların kavşak çıkışlarına kadar güvenli bir şekilde seyahat etmeleri ve kavşağı terk etmeleri amaçlanır. Bu tip kavşaklarda, gece belirlenen saatten sonra devreye alınan flaş modunda; tali yollar, ana yollar kırmızı flaş ve öncelikli olduğu için ada içleri ise sarı flaş yapacak şekilde programlanmalıdır.
- YAYA KAVŞAKLARI
Yalnızca taşıt-yaya kesişimi olan kavşaklardır. Kurulum amacı, yaya-taşıt çakışmalarının yoğun olduğu ve yaya güvenliğinin tehlikede olduğu noktalarda, yayaların güvenli geçişinin sağlanmasıdır. Projelendirilme ve programlama aşamasında göz önünde bulundurulması gereken en önemli faktör yaya hızlarıdır. Sinyalize yaya kavşakları pelikan ve kademeli olmak üzere ikiye ayrılmaktadırlar.
2.1. Pelikan Yaya Geçidi
Yayaların butona basması ile taşıt trafiğini durdurarak karşıya geçiş hakkı aldıkları kavşaklardır. Yol kesit genişliğinin 12 m’den daha az olduğu noktalarda uygulanması tavsiye edilir (TSE, 1990-1). Ancak kesit genişliğinin 12 m’yi geçtiği orta refüj genişliğinin 4 m’den az olduğu çift yönlü yollarda veya orta refüjün olmadığı tek yönlü yollarda da pelikan yaya geçidi uygulaması yapılabilir. Bu tip kavşaklarda yayalara yol kesitinin tamamını geçmeleri için gereken sürelerin işletilmesi gerekmektedir. Kaldırımda geçiş hakkı bekleyen yayaların güvenliğinin sağlanması ve yaya koridorunun belirlenmesi içinde koruyucu engeller korunmalıdır. Ayrıca bu kavşakların kurulacağı noktalarda tekerli sandalye kullanan engelli yayaların geçişinin sağlanması için kaldırım düşümlerinin yapılması gerekmektedir. Bu düşümler kaldırım noktasının yol ile birleştiği noktalarda maksimum %8 eğim ve minimum 150 cm genişliğinde oluşturulmalıdır. Görme engelli yayalar için ise kabartmalı yüzeyler kesişim noktasında uygulanmalıdır.
2.2. Kademeli Yaya Geçidi
Yaya kesitinin 12 m’den orta refüj genişliğinin 4 m’den fazla olduğu çift yön yollarda uygulanan yaya geçididir. Aynı zamanda refüjde uygulanacak yaya sığınma alanı genişliğinin minimum 10 m olması tavsiye edilir. Bu tip geçitlerde yayalar, iki kademede geçirilmekte ve kademe oluşturulurken yayaların geçiş aksı değiştirilmektedir. Her kademe geçişi için yaya butonuna talep verilmesi gerekmektedir. Pelikan yaya geçitlerinde uygulanan güvenlik önlemlerinin yanı sıra orta refüjdeki sığınma alanı da bariyerler ile çevrilmelidir. Sığınma alanında görme engelli yayalar için yürüme aksı boyunca kabartmalı yüzeyler kullanılmalıdır. Bu tip yaya geçidin de öncelik yaya güvenliğinin sağlanmasıdır. Yaya geçiş süreleri daha az, ancak bekleme süreleri daha uzundur. Taşıtlar için ise her yönde daha kısa yaya geçiş süresi uygulandığından bekleme süreleri, pelikan yaya geçidine göre daha azdır. Bekleme süresinin daha aza indirilmesi için kavşak kademeleri arasında yeşil dalga uygulaması yapılabilir.
